Μέσα στό στερέωμα τῶν ἐπαναστάσεων, τῶν ἐθνικῶν κινημάτων, τῶν πολιτικῶν αἰτημάτων, τῶν κοινωνικῶν διεκδικήσεων, τῶν ἰδεολογικῶν ζυμώσεων, μέσα στήν ἱστορία τῶν λαῶν, ἐμφανίζονται κάποτε γεγονότα πού δοκιμάζουν τίς ἀντοχές τῆς ἱστορικῆς ἔρευνας. Γεγονότα πού παραμένουν πεισματικά ἀνερμήνευτα μέ τίς συνήθεις ἐπιστημονικές μας μεθόδους. Κι εἶναι ἐδῶ ἀκριβῶς πού ζυγοσταθμίζεται τό πνευματικό μας οἰκοδόμημα. Θά τά χαρακτηρίσουμε μέ μιά μονοκοντυλιά ὡς μύθους; Ἤ θά ἀναγνωρίσουμε πώς στήν ἱστορία τῶν λαῶν οἱ ἀνθρώπινες πράξεις εἶναι μόνο τό ὁρώμενον;
Γιά τοῦτο ὁ ὑπέροχος ἀγώνας, ἡ ἐθνεγερσία τοῦ 1821 πολεμήθηκε ἀπό παλαιότερους καί νεότερους ἱστορικούς. Πολεμήθηκε καί πολεμεῖται. Χτυπήθηκε στίς ­ρίζες του, στά χρόνια τῆς πικρῆς ἀναμονῆς τοῦ Γένους καί τῆς ἐλπιδοφόρου ἑτοιμασίας του. Χτυπήθηκε, μήπως καί χαμηλώσει τό ἀνάστημά του καί χωρέσει στή γωνιά πού ἀφήσαμε γιά τά δυσερμήνευτα καί παράδοξα. Γιατί εἶναι σφόδρα ἐνοχλητικό γιά τόν ὑλόφρονα κόσμο μας ν’ ἀντικρίζει τό μέγα τοῦ 1821 θαῦμα. Τό θαῦμα τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἀδούλωτης ψυχῆς τοῦ Ἕλληνα.