Sci-Fi και Θεολογία
Ο διάλογος των ταινιών Επιστημονικής Φαντασίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Στα ευρύχωρα λημέρια τα γήινα και τα συμπαντικά, τα σημερινά και τα μελλοντικά ή εσχατολογικά, με όχημα τα ουτοπικά ή δυστοπικά σχήματα, «βλέπουμε» πως οι ταινίες Επιστημονικής Φαντασίας (Science-Fiction ή Sci-Fi) αναδεικνύονται σε αγωγούς πολιτικών ή κοινωνικών ζητημάτων, αποκαλύπτουν μεταφυσικά ερωτήματα και φιλοσοφικά αινίγματα, μετουσιώνονται σε υπαρξιακές δυνατότητες, σε όνειρα της πολιτιστικής αναδημιουργίας και της αναστάσιμης διαπλάτυνσης εκεί στους ανοικτούς ουρανούς της γαλαξιακής μας απεραντοσύνης και της ευαγγελικής οικουμενικότητας. Μάλλον εξελίσσονται σε πηγές της Θεολογίας, σε ένα σημαίνον κεφάλαιο της Κινηματογραφικής Θεολογίας.
Μέσα στις συνθήκες της πανδημικής κρίσης, μέσα από τη φιλοκαλία της οδύνης και το μυστήριο του σπαραγμού, και οι ταινίες του βιβλίου αυτού εκφέρουν την ελπιδοφόρα συνηγορία πως εμείς «θὰ μάθουμε ἀπὸ ἄλλη πηγή, πιὸ θετική» ότι η καρποφορία της αγάπης και της ελπίδας οδηγεί στην πλήρωση μιας χριστεπώνυμης ευδοκίας και την εκπλήρωση της εσχατολογικής παρηγοριάς.
Αρκεί με τον πρώτο ήχο της «καμπάνας» «ἡ πίστη νά ξυπνάει πρώτη»
Κική Δημουλά
Αντιπαλεύοντας την παρακμή
ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ 2022
Πόσοι Ελληνώνυμοι σήμερα συνειδητοποιούν πως, με την ίδρυση του ελλαδικού εθνικού κρατιδίου, τελειώνει ιστορικά ο Ελληνισμός;
Άλλοτε, ακόμα και κάτω από φρικτό ζυγό δουλείας, οι Έλληνες παρήγαν πολιτισμό, κοινοτικούς και συντεχνιακούς θεσμούς, αξιοπρέπεια, αυτοπεποίθηση, όραμα ιστορικού μέλλοντος.
Τώρα πια παράγουν μόνο μίμηση και μεταπρατισμό, αγλωσσία, παρανάγνωση της Ιστορίας, με ζηλευτό πρότυπο ανάπτυξης τη Σιγκαπούρη!
Αντλούμε ελπίδα, όσο υπάρχουν αντιστάσεις στην ισοπέδωση: Μνημονεύουμε Σεφέρη, Ελύτη, Τσαρούχη, Χατζηδάκι, Γκάτσο, Πικιώνη, Θεοτοκά.
Η ανοικτή ιστορία και οι εχθροί της
Η άνοδος του Βελούδινου Ολοκληρωτισμού
Ποιές εγγενείς αδυναμίες και αντιφάσεις ταλανίζουν την μετα-Διαφωτιστική νεωτερικότητα; Ούτε η φιλοσοφία του υποκειμένου, ούτε η ψυχολογία του ασυνειδήτου, ούτε η Μαρξιστική ή φιλελεύθερη οικονομία, ούτε η κοινωνιολογία των θεσμών, μαζί και μια θεολογία που έχει χάσει το χάρισμα της προφητείας, μπόρεσαν να προβλέψουν αυτό που παραταύτα εγκαθιδρύεται, θριαμβευτικά σχεδόν και αδιερώτητα, ως μετα-ανθρώπινη εποχή, στον Ελληνο-δυτικό κόσμο. Δεν μπόρεσαν δηλαδή να προβλέψουν πως δεν υπάρχουν όροι και όρια στην ανθρώπινη αποσυνδεμένη από την φύση και τον Θεό αυτο-επέκταση. Πως το άνοιγμα στις τρομερές δυνατότητες μπορεί να είναι κλείσιμο. Πως ο σκληρότερος Ολοκληρωτισμός είναι βελούδινος…
Η φιλία είναι και δεν είναι παντοτινή
Αν κάθε φορά που λες ένα “όχι” αισθάνεσαι ενοχές, πρέπει να δουλέψεις αρκετά με τον εσωτερικό σου κόσμο.
Το θάρρος του “όχι” είναι ωριμότητα, ισορροπία, ακόμα και σεβασμός προς τον άλλον που απευθύνεται.
Ο άνθρωπος που αδιακρίτως λέει “ναι” μπορεί να βολεύει τους άλλους, να τον χρησιμοποιούν, όμως δεν τον εκτιμούν.
Θανατηφόρα αδιαφορία
Τρεις ταινίες για την απληστία, τη βία, τη δοτικότητα
Από θεολογική θεώρηση μπορούμε να κατατάξουμε τις κινηματογραφικές ταινίες σε τρεις κατηγορίες: στον κινηματογράφο της αδιαφορίας, στον κινηματογράφο της διαμαρτυρίας και στον κινηματογράφο της μαρτυρίας. Ο κινηματογράφος της αδιαφορίας αποκρύβει κάθε ζείδωρο προβληματισμό, κάθε γόνιμη απορία για το νόημα της ύπαρξης. Αποφεύγοντας τη συνάντηση με την αλλοτρίωση και την αποξένωση ανθρώπου και κοινωνίας, ο κινηματογράφος αυτός καθηλώνει στον υπαρξιακό λήθαργο. Πρόκειται για ταινίες που ασχολούνται με τα ασήμαντα και τα ουτιδανά, που σκοπός τους είναι να εγκλωβίσουν τον θεατή στη μικροσυνείδηση και τον μικρόκοσμό του. Ενισχύοντας στερεότυπα και προβάλλοντας εύκολες λύσεις για όλα τα προβλήματα, δεν αρθρώνουν λόγο και αμφιβολία για όσα σκαιά πληγώνουν τον άνθρωπο και αμαυρώνουν την ιστορία. Συντηρώντας το περίκλειστο άτομο, ο κινηματογράφος της αδιαφορίας δεν συνδράμει στην καλλιέργεια ζωντανής ζωής, ως εκ τούτου δεν επιφέρει καμμιά έσωθεν και έξωθεν διαφορά.
Η ακοινωνησία των εγωκεντρικών ατόμων υπονομεύει την κοινωνία των αλληλέγγυων προσώπων, αφήνοντας έτσι στο απυρόβλητο το εκάστοτε κατεστημένο, τους κυρίαρχους και εξουσιαστές της κάθε εποχής. Σκηνοθέτης του κινηματογράφου της αδιαφορίας είναι ο Μέγας Ιεροεξεταστής του αριστουργήματος του Θεόδωρου Ντοστογιέφσκι Αδελφοί Καραμάζοφ, ο οποίος υποτάσσει τους ανθρώπους προσφέροντάς τους ψευδαισθήσεις ευτυχίας και υποκατάστατα αυθεντικής βιοτής.
Αντίθετα, ο κινηματογράφος της διαμαρτυρίας φανερώνει την πτωτική συνθήκη ζωής, την εχθρότητα και τη βία, την αλληλομαχία και τον αλληλοσπαραγμό ανθρώπων και λαών. Παρουσιάζοντας τη διαλυτική παρυπόσταση του κακού, ο κινηματογράφος αυτός ωθεί στην υπαρξιακή αφύπνιση. Πρόκειται για ταινίες που αναδεικνύουν την απορία για την ύπαρξη των όντων και των πραγμάτων, που κομίζουν ερωτήματα για την οδύνη που μαστίζει την κοινωνία. Περαιτέρω, ο κινηματογράφος της μαρτυρίας φανερώνει τον τρόπο καλής αλλοίωσης της ζωής, τη δυνατότητα νίκης επί του θανάτου. Ενώπιον της ελευθερίας των ανθρώπων παρουσιάζει την αναίρεση της ακοινωνησίας και της διαίρεσης, προσφέρει πρόγευση της μεταμόρφωσης σύμπαντος κόσμου.
Με τη λύρα του πνεύματος
Τό βιβλίο αὐτό μᾶς παροτρύνει νά ἀνάψουμε ἕνα «λύχνο θείου φωτός». Μ’ αὐτό τόν λύχνο θά δοῦμε καί θά διαβάσουμε τριάντα τρία δοκίμια πάνω σέ θέματα πνευματικῆς ζωῆς. Θά ἀκούσουμε μία φωνή νά μᾶς καλεῖ: «Ἀδάμ, πού εἶ;» καί στή συνέχεια θά στρέψουμε γύρω μας καί θά δοῦμε τόν οὐρανό, τήν γῆ, τήν θάλασσα, ὅλα νά ὑμνοῦν τόν Δημιουργό τοῦ σύμπαντος κόσμου. Θά ἀκούσουμε στίς ἑπόμενες σελίδες τούς Προφῆτες καί θἄρθει καί ὁ στοχασμός, ἡ ἐνατένιση τοῦ Θεοῦ. Ὅμως θά αἰσθανθοῦμε τίς ἀδυναμίες, τόν πόνο μας, τίς ἁμαρτίες μας, τόν θάνατο καί τότε θά σκεφθοῦμε τήν λύτρωση, τό θεῖον ἔλεος, τήν ἀνάσταση, τήν αἰωνιότητα.
Θά ᾽χουμε, βέβαια, ἀνάγκη ἡσυχίας καί ἀπόκτησης τῆς χαρᾶς. Καί ἀσφαλῶς στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ πού ἔχει ἁγιαστική δύναμη καί εἶναι ἀκλόνητη μέ ἐξαιρετική ποιμαντική διακονία, ἐκεῖ θά βροῦμε τήν ἀγάπη καί τό φάρμακο τῆς ἀθανασίας. Ἔτσι θά καταλάβουμε τήν διαφορά θείου καί ἀνθρώπινου νόμου καί τήν θέση τῶν ἐπιστημονικῶν ἐπιτευγμάτων. Μποροῦμε τότε νά πραγματώσουμε τήν θέωσή μας καί νά πληρωθεῖ ἡ ψυχή μας ἀπό Ἅγιο Πνεῦμα.
Πρωτάτο
Η προσδοκία του γέροντα Μωυσή του Αγιορείτη
Την κορυφή του κόσμου δεν την έχω γνωρίσει ποτέ. Την κοιτάζω ωστόσο απ’ τους πρόποδες, βέβαιος ότι με γνώρισε εκείνη∙ με κατέκτησε, δηλαδή, με την τελευταία ματιά της. Εδώ ιστορώ όσα βλέπουν τα μάτια της. Ήμουν μέσα σ’ ένα σύννεφο / Την ώρα εκείνη αυτοκτονούσα / Τώρα πια δεν μπορώ να κάνω πίσω / Τώρα είμαι πεθαμένος / Τρεις φορές έδωσα το μαχαίρι με τα χέρια μου, τρεις / Και φίλησα το χέρι του τρεις / Τι θέλω τώρα και γράφω ο πεθαμένος; / Τώρα πια δεν μπορώ να κάνω πίσω / Γιατί θέλω να ξαναζήσω; / Γέροντά μου φονιά μου. Το ποίημα απ’ όπου αντιγράφω έχει τίτλο «Η κουρά». Τον ποιητή, τον γέροντα Μωυσή τον Αγιορείτη, τον συνάντησα πριν από χρόνια στον Άθωνα. Ήταν ένας αυτόχειρας και φονιάς, ένας καταπληκτικός άνθρωπος. Του δίνω λοιπόν το μαχαίρι, ασπάζομαι το χέρι του τρις, του ζητώ να σκοτώσει κι εμένα – κι εσάς. Και περιμένω, περιμένω. Τα ύψη στα χαμηλά.
Το μεγάλο ελληνικό μυθιστόρημα
Ο υπαρξιακός ρεαλισμός το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Το θέμα του παρόντος βιβλίου είναι ένας ισχυρισμός, ο ακόλουθος: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δεν γράφει αυτόνομα διηγήματα, αλλά ένα μεγάλο μυθιστόρημα σε συνέχειες, ένα έργο ουσιωδώς ανοικτό και ασυντέλεστο, που απαρτίζεται από σχετικώς αυτοτελή αφηγήματα (ας πούμε: επεισόδια∙ ή κεφάλαια), όσα αποτελούν οργανικά μέρη μιας ευρύτερης και ιδιάζουσας μυθιστορηματικής σύνθεσης. Καίτοι φαίνεται εξωφρενικός, ο ισχυρισμός αυτός δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας, δεν έχει ίχνος φαντασίας και δεν υπαγορεύεται από καμιά διάθεση πρόκλησης∙ αντιθέτως: όσα προσπαθώ να αναδείξω στο ανά χείρας δοκίμιο τα αισθάνομαι περίπου αυτονόητα, και γι’ αυτό τολμώ να τα καταθέσω, ελπίζοντας λίγο να εμπλουτίζουν την αντίληψή μας για τον Σκιαθίτη, άρα και την απόλαυση που μας χαρίζει το έργο του. Αυτό (το παπαδιαμαντικό έργο) είναι και το μοναδικό επιχείρημα της εισήγησής μου. Πιστεύω ν’ αρκεί∙ πιστεύω να είναι ισχυρό σαν κισμέτι. Θέλω να πω: σαν την Αποκάλυψη.
Το τέλος του ανθρώπου ή η παραμόρφωσή του
Ο κόσμος πρέπει να αναρωτηθεί σε βάθος μήπως ο άνθρωπος της Νεωτερικότητας που θέλησε, αδειάζοντας τη θρησκευτική του υπόσταση, να τη γεμίσει η να την αντικαταστήσει με τον αέρα της φυσιοκρατίας, των θετικών επιστημών, της οικονομοκρατίας και της τεχνολογίας, κλείνοντας τον άνθρωπο στην αυτονομημένη του διάνοια, χρειάζεται να ξαναπιάσει τον παλιό μίτο που βρίσκεται πάντα στη θέση του –‘εντός υμών’, που λέει το Ευαγγέλιο– για να ξαναβρεί τις αληθινές διαστάσεις και όψεις του εαυτού του, του κόσμου και του Θεού, όπως στις ‘Ιστορίες του Αλαδίνου’ από τις Χίλιες και Μία Νύχτες, ο αφρικανός μάγος διαλαλώντας «–αλλάζω παλιά λυχνάρια με καινούργια», έτσι που να τον κοροϊδεύει ο κόσμος, ξεγελά την πριγκίπισσα κι αυτή δίνει στον μάγο το θαυματουργό λυχνάρι του Αλαδίνου. Ο μάγος δεν ξαναφώναξε. Είχε πάρει στα χέρια του το παλιό θαυματουργό λυχνάρι.